تحقیقات نشان داده است که پیشگیری از خودکشی اگر امکان پذیر باشد، مستلزم طیفی از فعالیت هاست که مواردی شامل فراهم کردن بهترین شرایط برای تربیت فرزندان و درمان موثر اختلالات روانی تا کنترل محیطی عوامل خطر را در بر می گیرد.
در همه کشورهای جهان خودکشی یکی از پنج علت اول مرگ و میر در گروه سنی ۱۵-۱۹ سال است و در بسیاری از کشورها نخستین یا دومین علت مرگ در نوجوانان رتبه بندی شده است. بنابراین خودکشی در کودکان و نوجوانان از اهمیت بسزایی برخوردار است.
رفتار آسیب زدن به خود نتیجه تعامل پیچیده عوامل روانپزشکی، اجتماعی و خانوادگی است که اغلب با افسردگی همراه است. افسردگی به تنهایی تاثیر مهمی دارد، اما اختلالات دیگر مثل اختلال بیش فعالی همراه با نقصان توجه، اختلال سوء مصرف مواد یا اضطراب نیز خودکشی را افزایش می دهد. حوادث استرس زای جدید به ویژه در افراد تکانشی می تواند منجر به خودکشی شود.
عوامل خطرزای موثر بر خودکشی را بشناسیم:
۱. اقدام به خودکشی قبلی
۲. سابقه قبلی خودکشی در اعضای خانواده
۳. سابقه بستری در بیمارستان روانپزشکی
۴. از دست دادن نزدیکان در اثر مرگ یا طلاق
۵. از دست دادن دوست
۶. انزوای اجتماعی: به این معنی که فرد گزینه های اجتماعی دیگر ندارد، یا مهارت لازم برای پیدا کردن جایگزین های دیگر به جای خودکشی را ندارد.
۷. سوء مصرف مواد یا الکل: مصرف مواد کنترل تکانش ها را در فرد کاهش می دهد، این در حالی است که بعضی از افراد با مصرف مواد شخصا اقدام به درمان افسردگی و اضطراب می نمایند.
۸. رفتارهای پرخاشگرانه در خانه یا محیط اجتماعی: این افراد به رفتارهای پرخاشگرانه به عنوان راه حل مناسب مشکلات زندگی نگاه می کنند.
۹. وجود سلاح های گرم و سرد در خانه
۱۰. تفکر یا مطالعه در مورد خودکشی
۱۱. تهدید به خودکشی
علایم خطر
صحبت درباره خودکشی، مشغولیت ذهنی در مورد مرگ و مردن، علائم افسردگی، تغییرات شدید و تند در رفتار، بخشش دارایی های خود و یا اقدام به امور بازرگانی خارج از توانایی خود، اختلال در اشتها و خواب، رفتارهای خطرناک شدید، افزایش شدید در مصرف مواد (این موضوع در معتادان صدق نمی کند)، کاهش علاقه مندی به فعالیت های معمول زندگی
کمک پدر و مادر:
سه مرحله اساسی که والدین می توانند به فرزندان خود کمک کنند:
۱_ کمک به فرزند (بردن او به مراکز بهداشت روانی یا بیمارستان ها)
۲_ حمایت از فرزند (گوش دادن، پرهیز از انتقاد و ایراد و یا سرزنش، ارتباط همدلانه)
۳_ کسب اطلاعات (با مراجعه به روانشناسان و کارشناسان سلامت روان، کتابخانه، گروه های همیاری محلی، اینترنت)
عوامل محافظ :
الگوهای خانوادگی: این الگوها شامل روابط خوب با اعضای خانواده و دریافت حمایت از خانواده می شود.
الگوهای شناختی شخصیت: مهارت های اجتماعی خوب، اعتماد به خود و دستاوردها و موقعیت خود، جستجوی کمک زمان مواجهه با مشکل، دریافت کمک از روانشناسان و مشاوران، دریافت کمک از تجربیات دیگران و افراد مورد اعتماد
الگوهای فرهنگی و اجتماعی: شرکت در فعالیت های گروهی مثل ورزش، انجمن ها، مکان های مذهبی، روابط مثبت با همسالان و همکلاسی ها، روابط خوب با والدین، معلمان و سایر بزرگترها، دریافت حمایت از نزدیکان
برای فردی که افکار خودکشی و عزت نفس پایین دارد، چه می توانیم بکنیم؟
۱_فعالانه گوش دهیم.
۲_ مهارت های حل مسئله را یاد بگیریم.
۳_ تفکر مثبت را ترغیب کنیم؛ به جای اینکه بگوید هیچ کاری نمی توانم انجام دهم، او را به تلاش سوق دهیم.
۴_ به نوجوان کمک کنیم تا فهرستی از ویژگی های مثبت خود را بنویسید.
۵_ به نوجوان فرصت هایی برای موفقیت بدهیم و برای این موفقیت ها او را تشویق کنیم.
۶_سعی کنیم تا احساسات نوجوان را درک کرده و با او همدلی کنیم.
۷_مهارت های جرات آموزی را یاد بگیریم و به نوجوانمان آموزش دهیم.
۸_ برای نوجوان از روش های افزایش عزت نفس بهره ببریم.
۹_ نوجوان را در اجتماع یا مدرسه در فعالیت های مثبت و سازنده شرکت دهیم.
۱۰_ اگر مناسب تشخیص دادیم جوان را در انجمن های دینی وارد کنیم.
*«فریبا رضایی» مدیر سلامت روان، اجتماعی و اعتیاد معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز
