حجت‌الاسلام والمسلمین ابراهیم کلانتری، تولیت حرم مطهر حضرت شاهچراغ(ع) عصر پنج‌شنبه، ۲۷ مردادماه در هشتمین جلسه از سلسله مباحث با موضوع «ولایت فقیه» که در این حرم مطهر برگزار شد، با اشاره به مباحث جلسه قبل که درباره ولایت بر عرفان بود، گفت: ولایت در عرفان مقام و جایگاه ویژه‌ای است که در اثر بندگی خالصانه، سیر و سلوک الی‌الله و عنایت حضرت حق عاید سالک الی‌الله می‌شود و با موضوع حکومت و اداره جامعه به‌کلّی متمایز است و ارتباطی با بحث ولایت فقیه ندارد.
وی ادامه داد: در کنار ولایت بر عرفان، گاهی اوقات مفاهیمی همچون گوشه‌نشینی، انزوا و بریدن از جامعه مطرح می‌شود، به‌خصوص در جریان تصوف در کشور خودمان که آنها معتقد به ولی و قطب هستند. نکته مهمی که باید مورد توجه قرار بگیرد این است که نه خود صوفیان، مدعی اداره جامعه هستند و نه این موضوع اصلا شدنی است که یک انسان منقطع از دنیا و بریده از خلق بخواهد در رأس جامعه قرار بگیرد و بخواهد حکومت را اداره کند.
تولیت حرم مطهر حضرت شاهچراغ(ع) گفت: عرفانی که مدنظر امام خمینی(ره) بود، در متن جامعه و در کنار مردم، حضور داشت و در برابر انزوا و انقطاع از خلق بود.
کلانتری به عرفان آیت‌الله میرزا محمدعلی شاه آبادی، استاد عرفان حضرت امام(ره) اشاره کرد و گفت: مرحوم شاه‌آبادی که امام وقتی اسم ایشان را می‌برد، روحی له الفدا می‌گفت، یکی از سیاسی‌ترین فقهای عصر خودش بوده است. اگر به کتاب «شذرات المعارف» که گزیده‌های ناب اندیشه‌های آیت شاه آبادی است، نگاه کنید یک اندیشه سیاسی ویژه دارد و معتقد به تشکیلات سیاسی و اداره جامعه براساس تشکیلات است.
این استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: این عرفان با آن عرفان درویش مسلکی، صوفی‌گری و گوشه‌نشینی، زمین تا آسمان فرق دارد و ما آن را عرفان کاذب می‌دانیم. تفکر بی خیال شدن نسبت به مسائل جامعه اسلامی، یک تفکر ضد اسلامی است و خلاف شیوه اهل بیت(ع) و عرفان حقیقی در اسلام است؛ «کلکمْ راعٍ، وَ کلکمْ مَسْؤُولٌ عَنْ رَعِیتِهِ.». امام علی(ع)، در اوج عرفان، شمشیر هم به دست گرفته که «ضَرْبَهُ عَلّیٍ یَوْمَ الْخَنْدَق افْضَلُ مِنْ عِبادَهِ الثقلین» لذا عرفانی همچون عرفان مرحوم شاه آبادی و امام(ره) مدنظر است که از جامعه و سیاست جدا نیست.
وی در ادامه به کاربرد واژه ولایت به معنای حکومت، در روایات اشاره کرد و گفت: بر اساس آنچه گذشت ولایت در مبحث ولایت فقیه مترادف با حکومت است و اسم فاعل آن می‌شود «والی»، یعنی حاکم، اکنون این پرسش مطرح می‌شود که در روایات رسیده از اهل بیت(ع)، آیا ولایت به معنای حکومت و سرپرستی اداره امور جامعه به کار رفته است؟
وی افزود: گرچه برخی از نویسندگان بر این باورند که واژه ولایت هیچ‌گاه به معنای کشورداری و حکومت به کار نرفته است، اما حقیقت آن است که این واژه افزون بر لغت و فقه در لسان اهل بیت(ع) نیز به وفور در معنای حکومت‌داری و اداره جامعه به کار رفته است. روایات متعددی در این باره وجود دارند که به روشنی از این حقیقت پرده برمی‌دارند.
کلانتری درباره نخستین روایت، به خطبه ۲۱۶ نهج‌البلاغه اشاره کرد و گفت: امام علی(ع) در جنگ صفین خطاب به یاران خود چنین می‌فرمایند «فَقَد جَعَلَ اللهُ سُبحانَه لی علیکم حقاً بِولایه اَمرِکُم وَ لَکُم عَلَیَّ مِنَ الحَقِّ مِثلُ الذی لِی عَلَیکُم، خداوند به جهت برعهده داشتن حکمرانی شما حقی برای من بر ذمه شما نهاده و برای شما نیز حقی (مانند حقی که من بر شما دارم)، بر عهده من قرار داده است».
تولیت حرم مطهر شاهچراغ(ع) اظهار کرد: امام علی(ع) در نامه‌ای به عمرو بن ابی سلمه مخزومی، والی منصوب خود در بحرین آنگاه که وی را به نزد خود فرا خواند و نُعمان بن عَجلان الزُرقی را به جای وی به ولایت آن سامان منصوب کرد، چنین می‌نویسد «اَما بَعدُ فاِنّی قَد وَلَّیتُ نُعمانَ بنَ عَجلان الزُّرَقیِ عَلَی البَحرین وَ نَزَعتُ یَدکَ بلاذَمٍّ لَکَ وَ لا تَثریبٍ عَلَیکَ فَلَقَد اَحسَنتَ الوِلایَه …، اما بعد، من نعمان بن عجلان زرقی را به حکومت بحرین گماردم و تو را بی آنکه سرزنشی و نکوهشی برتو باشد، از آنجا برداشتم. حقاً امر زمامداری را به خوبی به انجام رساندی… ».
معنای ولایت در تعابیر مولای متقیان
وی با اشاره به روایت دیگری از امیرمؤمنان که در آن ولایت به معنای حکومت‌داری به کار رفته است، گفت: امام علی(ع) بعد از بیعت مردم با ایشان، آنگاه که پس از مدتی با اعتراض طلحه و زبیر مواجه می‌شود، چنین می‌فرماید «واللهِ ما کانت لی فی الخلافه رغبه و لا فی الولایه اِربه و لکِنَّکُم دَعَوتُمُونی اِلَیها و حَمَلتُمُونی عَلَیها …، به خدا سوگند من به خلافت رغبتی و به ولایت بر شما نیازی نداشتم، ولی شما مرا به سوی آن فرا خواندید و بار آن را بر دوشم نهادید…».
کلانتری در ادامه به روایتی از امام پنجم شیعیان درخصوص این موضوع اشاره کرد و گفت: امام محمدباقر(ع) در باب اهمیت جایگاه ولایت در اسلام می‌فرماید «عَنْ زُرَارَهَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: بُنِیَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسَهِ أَشْیَاءَ عَلَى الصَّلَاهِ وَ الزَّکَاهِ وَ الْحَجِّ وَ الصَّوْمِ وَ الْوَلَایَهِ قَالَ زُرَارَهُ: فَقُلْتُ: وَ أَیُّ شَیْءٍ مِنْ ذَلِکَ أَفْضَلُ؟ فَقَالَ: الْوَلَایَهُ أَفْضَلُ لِأَنَّهَا مِفْتَاحُهُنَّ وَ الْوَالِی هُوَ الدَّلِیلُ عَلَیْهِنَّ … امام باقر علیه السلام فرمود بناى اسلام روى پنج چیز است؛ نماز و زکات و حج و روزه و ولایت. زراره گوید به حضرت عرض کردم که کدامیک از این‌ها برتر است؟ فرمود ولایت برتر است، زیـرا ولایت کلید آن‌هاست و شخص والى دلیل و راهنماى آن‌هاست …
تولیت حرم مطهر حضرت شاهچراغ(ع) اظهار کرد: در ادامه این روایت آمده است، ثُمَّ قَالَ: ذِرْوَهُ الْأَمْرِ وَ سَنَامُهُ وَ مِفْتَاحُهُ وَ بَابُ الْأَشْیَاءِ وَ رِضَا الرَّحْمَنِ الطَّاعَهُ لِلْإِمَامِ بَعْدَ مَعْرِفَتِهِ إِنَّ اللَّهَ (عَزَّ وَ جَلَّ) یَقُولُ: «مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ وَ مَنْ تَوَلَّى فَما أَرْسَلْناکَ عَلَیْهِمْ حَفِیظاً»، أَمَا لَوْ أَنَّ رَجُلًا قَامَ لَیْلَهُ وَ صَامَ نَهَارَهُ وَ تَصَدَّقَ بِجَمِیعِ مَالِهِ وَ حَجَّ جَمِیعَ دَهْرِهِ وَ لَمْ یَعْرِفْ وَلَایَهَ وَلِیِّ اللَّهِ فَیُوَالِیَهُ وَ یَکُونَ جَمِیعُ أَعْمَالِهِ بِدَلَالَتِهِ إِلَیْهِ مَا کَانَ لَهُ عَلَى اللَّهِ (جَلَّ وَ عَزَّ) حَقٌّ فِی ثَوَابِهِ وَ لَا کَانَ مِنْ أَهْلِ الْإِیمَانِ، ثُمَّ قَالَ: أُولَئِکَ الْمُحْسِنُ مِنْهُمْ یُدْخِلُهُ اللَّهُ الْجَنَّهَ بِفَضْلِ رَحْمَتِه یعنی “سپس فرمود: بالاترین مرتبه امر دین و کلیدش و درِ همه چیز و مایه خرسندى خداى رحمان، اطاعـت امام اسـت، بعد از شناسایى او، همانا خداى عزّوجلّ (در آیه ۸۰ سوره نساء) مى‌فرماید: «کسی که از پیامبر اطاعت کند، خدا را اطاعت کرده؛ و کسی که سرباز زند، تو را نگهبان او نفرستادیم (و در برابر او، مسؤول نیستی)». همانا اگر مردى شب‌ها را به عبادت بپا خیزد و روزها را روزه دارد، تمام اموالش را صدقه دهد و در تمام دوران عمرش به حج رود، اما در امر ولایت ولى خدا را نشناسد تا از او پیروی کند و تمام اعمالش بـا راهنمایی او باشد، براى او از ثواب خداى عزوجل، حقی نیست و او از اهـل ایمان نباشد، سپس فرمود: خـدا نیکوکاران از ایشان را به فضل رحمت خود داخل بهشت کند».
وی اظهار کرد: تکلیف روشن است و آن همانا اطاعت از خداوند است اما اگر کسی از سر جهل و ناآگاهی، ولی خدا را نشناسد، همانطور که در این روایت گفته شد اگر او فردی نیکوکار باشد، خداوند از روی فضل رحمتش او را نجات می‌دهد و وارد بهشت می‌کند، اما اگر درهای کسب آگاهی باز بود و فردی اهمال کرد و نخواست که ولی خدا را بشناسد و از او پیروی کند، قضیه کاملاً متفاوت است و یقینا وی فردی مقصر و گنهکار است.
رئیس انجمن علمی انقلاب اسلامی تصریح کرد: جست‌وجو در روایات، موارد متعددی از این دست را در اختیار می‌گذارد که در آنها واژه ولایت در معنای سرپرستی اداره جامعه و حکومت‌داری به‌کار رفته است.
کلانتری افزود: یکی از ویژگی‌های ولی صالح این است که همچون سکان‌دار یک کشتی، جامعه را به سمت فلاح و رستگاری سوق می‌دهد ولو اینکه داخل این جامعه، آدم‌های فاسد و فاسق هم باشند، زمانی که حاکمیت در دست ولی خدا باشد، حرکت کلی جامعه به سمت خدا است. اینکه امام محمدباقر(ع) می‌گوید ولایت افضل است، به همین دلیل است. ولایت در این روایت، نه از نوع تکوینی و نه تشریعی است، بلکه به معنای هدایت کردن جامعه به سمت اهداف الهی است و به عبارت دیگر، حاکمیت سیاسی است.
حاکمیت سیاسی در اسلام به معنای سیاست‌بازی نیست
این استاد حوزه و دانشگاه با تأکید بر اینکه در اسلام، حاکمیت سیاسی، به معنای سیاست‌بازی و دغل‌بازی معنا نمی‌شود، افزود: در صحیفه امام جلد ۹، صفحه ۱۷۷، جریان دیدار پاکروان رئیس وقت ساواک و سرهنگ مولوی معاون وقت ساواک در آستانه آزادی امام خمینی(ره) از زندان، این‌چنین نقل شده است: «ما را وقتی که از حبس میخواستند بیرون بیاورند، آمدند گفتند که بیایید توی آن اتاق، از حبس درآمدیم رفتیم توی اتاق مجلَّلی هم بود نشستیم. پاکروان آمد پیش ما و آن مولوی- هر دو آنها هم [از کشور] رفتند- آمدند آنها و پاکروان در ضمن صحبت‌هایش گفت که سیاست عبارت از دروغ گفتن است، عبارت از تقلّب است، عبارت از خُدْعَه است، عبارت از فریب است، عبارت از پدرسوختگی است!- این تعبیر آخرش بود- این را بگذارید برای ما. میخواست ما را وادار کند به اینکه ما دخالت در سیاست نکنیم. من به آن گفتم خوب، اگر این سیاست عبارت از اینهاست، اینکه مال شما هست! بله، بعد هم برداشتند در آنجا نوشتند که تفاهم شد بین ما و فلان. من هم که آمدم سر منبر حسابش را رسیدم».
تولیت حرم مطهر شاهچراغ(ع) یادآور شد: در نگاه اسلام و امام، آن سیاستی که توام با نیرنگ و خدعه است، شایسته همان حاکمان و مسئولان فریب کار و ظالم است. در نگاه امام خمینی(ره)، سیاست به معنای هدایت مادی و معنوی جامعه به سمت کمال و فلاح است که این مختص به انبیا و اولیا است و به تبع آنها علمای بیدار اسلام. اسلام نیز برای همین آمده است؛ هدایت جامعه به سمت خدا، خیر و رستگاری.
