به گزارش سحاب پرس، مصطفی ده‌پهلوان ـ رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ـ به مناسبت هفته میراث فرهنگی در نشست خبری که یکشنبه ۲۳ اردیبهشت‌ماه برگزار شد، گفت: در یک‌سال گذشته ۲۰ اولویت تعیین شد، که اولین آن، مهندسی تعامل پژوهشگاه و استان‌ها بود که بستر آن آماده شد و شورای پژوهشی وزارتخانه شکل گرفت و قرار است شورای پژوهشی استان‌ها تشکیل شود تا اعتبارات در راستای نظام مسائل کشور هزینه شود.
او اضافه کرد: مأموریت انتشارات پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری به صورت قابل‌توجهی پیش رفته است و پژوهشگاه بیش از ۵۰۰ جلد کتاب را در کارنامه خود دارد و پس از وقفه‌ای طولانی با ۷۰ عنوان کتاب جدید و ۱۰۰ جلد کتاب مجازی در نمایشگاه کتاب حضور دارد. امیدواریم تا پایان ۱۴۰۳ نیز حدود ۶ مجله علمی ـ پژوهشی با تائید وزارت علوم منتشر شود. همچنین برگزاری پنج همایش از جمله دستکند، جاده ابریشم، باستان‌شناسی و حفاظت و مرمت در دستور است. سفرهای استانی نیز در دستور کار است تا نظام مسائل را احصا کنیم. سعی می‌کنیم در استان‌ها نیز نشست‌هایی با انجمن‌های مردم‌نهاد داشته باشیم. افزون بر این‌ها، ارتقاء هیأت علمی پژوهشگاه را با جدیدیت پیگیری می‌کنیم.
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در ادامه تشریح فعالیت‌های این پژوهشگاه، اظهار کرد: سعی کردیم با دستگاه‌های مختلف که پروژه‌های عمرانی آنها، میراث فرهنگی را در خطر قرار می‌دهند، از جمله وزارت نیرو ارتباط برقرار کنیم و دستورالعمل پیوست فرهنگی ـ تاریخی پروژه‌های عمرانی را که الزام برنامه چهارم توسعه بود و اجرا نمی‌شد، تدوین کنیم که در نهایت ابلاغ هم شده است.
باستان‌شناسان به خیابان باباطاهر همدان می‌روند
ده‌پهلوان، تجهیز آزمایشگاه و تأمین فضاهای آزمایشگاهی جدید را از دیگر برنامه‌های پژوهشگاه اعلام کرد و در ادامه در پاسخ به پرسشی درباره تکلیف سازه جدید پیدا شده در خیابان باباطاهر همدان، گفت: امکان کاوش و ایجاد سایت موزه در شهر وجود دارد. مجوز کاوش در این محوطه نیز صادر شده است و کاوش باستان‌شناسی آن آغاز خواهد شد. پس از انجام کاوش امکان نصب کف‌فرش شیشه‌ای و نورپردازی در این خیابان وجود دارد تا عابران پیاده بتوانند این سازه باستانی را ببینند.
سجاد علی بیگی ـ رییس پژوهشکده باستان‌شناسی نیز در تکمیل این بحث گفت: قرار است در استان طرحی را برای ایجاد سایت‌موزه ارایه کند که باید مورد تأیید قرار گیرد.
تنهایی از عهده قاچاق میراث فرهنگی برنمی‌آییم
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری درباره اقدام برای جلوگیری از حفاری‌های غیرمجاز نیز گفت: پژوهشگاه در این‌باره تمام تلاش خود را به کار گرفته و حتی نگاه‌های مشورتی به یگان حفاظت و میراث فرهنگی دارد، اما در این موضوع حضور پژوهشگاه بیشتر جنبه مشورتی دارد. هجمه‌ها علیه میراث فرهنگی روز به روز افزایش می‌یابد و این مسأله مدیریت نخواهد شد، مگر با فعالیت فراسازمانی. اگر نهادهای امنیتی، نظارتی، آموزشی و قانونگذار و مجریان به این حوزه جدی ورود نکنند، ما در میراث فرهنگی به تنهایی از عهده آن بر نمی‌آییم.
ده‌پهلوان درباره برنامه پژوهشگاه برای به کار گرفتن باستان‌شناسانی که از چرخه کار خارج شده‌اند و یا بیکار شده‌اند؟ اظهار کرد: این کار سختی است و پژوهشگاه به تنهایی از عهده آن بر نمی‌آید تا به تمام دانش‌آموختگان باستان‌شناسی ضمانت بدهد و آنها را وارد چرخه کار کند، هرچند از حضور باستان‌شناسان پیشکسوت به عنوان کارشناس بهره می‌برد، مثلا خانم حمیده چوبک که به دنبال مسأله‌ای که پروژه شهر جدید جیرفت به وجود آورد، به آن منطقه رفته‌اند.
هیچ صورت جلسه‌ای درباره قلعه اولتان امضا نشده است
در ادامه نشست، این پرسش مطرح شد که آیا در یک محوطه تاریخی، خندق‌ها، قنات‌ها و سیستم‌های آبرسانی جزو عرصه حساب می‌شود؟ که سجاد علی‌بیگی ـ رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی تایید کرد «سیستم آبراهه، خندق و قنات در صورتی‌که در محوطه باستانی باشند، جزو عرصه هستند». در ادامه پرسیده شد چرا با وجود آنکه چنین موضوعی تایید شده است اما گفته شده است در عرصه «قلعه اولتان» استان اردبیل بازنگری شده و خندق از عرصه خارج شده و مجوز ساخت و ساز صادر شده است؟ که رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی در این‌باره توضیح داد: مسأله بازنگری در عرصه و حریم قلعه اولتان در شورای ثبت میراث فرهنگی مطرح شد و اراضی عرصه نیز مشخص شده است، اما چون علاوه‌بر خندق، کانال آبرسانی، که احتمالا مربوط به دوره ساسانی بوده است، از آن بخش گذر می‌کند، ما هیچ صورت جلسه‌ای که آن بخش جزو عرصه نباشد، امضاء نکرده‌ایم. نهر و جویبار جزو عرصه است.
او درباره گور تاریخی شناسایی‌شده در اولتان این توضیح را اضافه کرد که این گور فاصله زیادی با قلعه اولتان دارد. پیش‌تر آقای علی هژبری آنجا را کاوش کرده است و احتمالا گورها به دوره ساسانی تعلق داشته باشد، که ما آن را پیوسته با قلعه اولتان درنظر گرفته‌ایم.
ده‌پهلوان در ادامه درباره اجرای طرح جامع گردشگری «لوت» و دیگر محوطه‌های تاریخی که پیش‌تر موضوع آن مطرح شده بود، گفت: ما به پایگاه لوت پیشنهاد داده‌ایم، ولی تا این تاریخ، طرحی به دست ما نرسیده است. البته اجرای طرح جامع گردشگری را برای ۲۰ محوطه به جد در دستور کار داریم و با آقای شالبافیان ـ معاون گردشگری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ـ هم صحبت شده است، جیرفت، شهرسوخته و تپه ازبکی از جمله این پایگاه‌ها هستند که می‌توان برای بازدیدهای باستان‌شناسی درنظر گرفت. برای اجرای این ایده به محوطه‌های دیگری همچون بیشاپور و فیروزآباد در صورت تأمین اعتبار می‌توان فکر کرد.
اگر تجربه کاریز و قنات را جدی می‌گرفتیم فرونشست نداشتیم
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در پاسخ به این پرسش که با توجه به هشدار تخریب‌های ناشی از فرونشست در محوطه‌های تاریخی، آیا پایش و اقدامی در این‌باره صورت گرفته است، اظهار کرد: ما پیشینه چندانی درباره فرونشست نداریم، ولی این هشدار ی است که از چند دهه پیش مطرح شد، که قرار است در سیزدهمین همایش حفاظت و مرمت دو سخنران به این موضوع بپردازیم، که یکی از سخنران‌ها از دانشگاه بولونیا ایتالیا است. نشستی هم در هفته میراث فرهنگی در شیراز با این موضوع برگزار می‌شود تا حساسیت‌ها نسبت به فرونشست برانگیخته شود؛ چرا که میراث فرهنگی به تنهایی نمی‌تواند به مخاطرات فرونشست رسیدگی کند و لازم است نهادهای دیگر به کمک آیند.
ذات‌الله نیکزاد ـ معاون پژوهشی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در تکمیل این بحث گفت: فرونشست مبحث جدیدی است که به صورت میان‌رشته‌ای در میراث فرهنگی مطرح است و در یک دهه اخیر برجسته شده است و در دهه‌های بعد برجسته‌تر می‌شود و مسائل زیان‌بار بیشتری خواهد داشت. به هر حال موضوع فرونشست جوان است و چندان روی آن کار نشده است، نه تنها در میراث فرهنگی و نه در حوزه تخصصی دیگر. بنابراین در ابتدای راه است و در میراث فرهنگی به نسبت محیط زیست دیرتر به آن پرداخته‌ایم، اما در پژوهشگاه دنبال آن هستیم و پرسش اصلی این است که آیا دانش میراث فرهنگی می‌تواند در کنترل بحران‌های فرونشست و تغییرات اقلیم کمک کند؟ مباحث علمی به ما می‌گوید سرزمین ایران از گذشته با تغییرات اقلیمی درگیر بوده است، اما خود را سازگار کرده است. به هر حال گفت‌وگوهای منسجمی در این‌باره آغاز شده است تا بتوانم در یک مرکز آن را جدی دنبال کنیم چون به یک مسأله و موضوع بحرانی تبدیل شده است.
رئیسس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در ادامه این اظهارات گفت: اگه تجربه گذشتگان در کاریز و قنات را جدی می گرفتیم الان با پدیده فرونشست مواجه نبودیم.
سازمان برنامه و بودجه پروژه‌های عمرانی را فیلتر کند
در ادامه این نشست این پرسش مطرح شد که چرا با وجود ابلاغ پیوست فرهنگی تاریخی به پروژه‌های عمرانی همچنان نسبت به آن بی‌توجهی می‌شود، از جمله نمونه‌های به‌روز آن، می‌توان کشف گور تاریخی هنگام راه‌سازی در اردبیل و تخریب سازه همجوار تماشاخانه ثبت شده سنگلج اشاره کرد که رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در پاسخ گفت: ما یک نمونه موفق در این‌باره داشتیم؛ پروژه آبرسانی غدیر، که به گونه‌ای مسیر آب را تعیین کردند که هیچ محوطه باستانی را در خطر قرار نداد. با این پیوست در مطالعات اولیه می‌توان این آسیب‌ها را به کمترین میزان رساند، ولی هماهنگی بین دستگاهی نیاز دارد. هرچند سازمان برنامه و بودجه به این پیوست تاریخی ـ فرهنگی پروژه های عمرانی متعهد است و از بیشتر دستگاه‌ها این تعهد را می‌گیرد.
نوروز رجبی ـ مشاور رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در ادامه این بحث گفت: این یک برنامه معوق بوده است، درحالی‌که ما در آغاز ورود به برنامه هفتم توسعه هستیم، تهیه پیوست فرهنگی و مطالعات فرهنگی و تاریخی را که الزام برنامه‌های ششم و چهارم بوده و به آن عمل نشده است، مطرح کردیم. این موضوع حتی الزام مصوبه شورای امنیت و هیأت وزیران است، ولی اجرا نشده بود و لازم است سازمان برنامه و بودجه پروژه‌های عمرانی را فیلتر کند. اگر می‌بینید در مسیر خط انتقال آب خلیج فارس، برخی از آثار تاریخی آسیب می‌بیند و یا در شهرجدید جیرفت آثار تاریخی آسیب می‌بیند ناشی از نادیده گرفتن این دستورالعمل است. تمام پروژه‌ها باید تاییدیه میراث فرهنگی را داشته باشند و روند آن در شورای فنی طرح‌های عمرانی طی شود، چون این الزام یک قانون است.
دنبال روش زدایش گلسنگها در تخت جمشید، پاسارگاد و بیستون هستیم
مهدی رازانی ـ سرپرست پژوهشکده حفاظت و مرمت ـ درباره گلسنگها که روند تخریب در برخی آثار تاریخی را تشدید کرده است، گفت: متاسفانه در دوره‌های قبل، تجربه‌های خوبی درباره زدایش گلسنگها نداشتیم و رویکرد جدید پژوهشگاه درباره نحوه زدایش آنهاست که آسیب کمتری برساند، مثلا در کندوان ابتدا فکر می‌کردیم مشکل، گلسنگ است، بعد که مطالعات ادامه یافت متوجه شدیم گلسنگها آنجا اتفاقا مفید بودند و هستند و آنها ما را مجبور خواهد کرد برای استحکام‌بخشی برنامه داشته باشیم.
او تاکید کرد: درباره گلسنگ‌های تخت جمشید، پاسارگاد و بیستون، دنبال روشِ زدایش هستیم که پس از شناخت انواع گونه‌های گلسنگ صورت می‌گیرد، که برخی از آنها شناسایی شده‌اند.
سپس درباره آخرین اقدام صورت گرفته برای نجات چشمه علی تهران با توجه به دوره طولانی خشکسالی آن، سوالی پرسیده شد که ده‌پهوان گفت: تا الان درباره چشمه علی به پژوهشگاه موضوعی اعلام نشده است.
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در ادامه به بازدیدی که اخیرا از چگاسفلی در استان خوزستان داشته است، اشاره کرد و افزود: مردم آنجا اعتراض‌هایی داشتند ما باید بتوانیم با همکاری مدیران استان یا زمین معوض برای مردم پیدا کنیم و یا به شکلی موضوعاتشان را حل کنیم که به محوطه آسیب نزند. چگاسفلی جزو اولویت‌های پژوهشگاه است.
تعهدات جدیدی که برای باستان‌شناسان ایجاد شده است
ده‌پهلون همچنین به تغییراتی که در همکاری با باستان‌شناسان رخ داده است، اشاره کرد و گفت: در قرارداد همکاری آنها بندهایی اضافه شده است، مثلا موظف شده‌اند محتوای کاوش‌ها را مستند و فیلم تهیه کنند این بند اضافه شده است. همچنین هر باستان‌شناس نسبت به سایتی که کاوش کرده است به مدت پنج سال حقق معنوی دارد و پس از این مدت، دیگر پژوهشگران مجازند روی آن گزارش‌ها کار کند، مانعی که از گذشته وجود داشته است.
او ادامه داد: پژوهشگاه به محوطه‌هایی که تعیین عرصه و حریم نشده‌اند مجوز کاوش نمی‌دهد. طبق نقشه باستان‌شناسی ۱۹۵ هزار تپه و محوطه تاریخی شناسایی شده است، که مطمئنا تعداد آنها بیشتر است، از این تعداد ۱۹ هزار و ۵۶۴ محوطه ثبت ملی شده‌اند و از این تعداد حدود ۱۴۰۰ تپه و محوطه تعیین عرصه و حریم شده‌اند که یک دهم آن ۱۹ هزار محوطه می‌شود. اگر محوطه‌ها، عرصه و حریم نداشته باشند در پناه قانون قرار نمی‌گیرند، این الزام ایجاد شده است تا پیش از کاوش، پرونده عرصه و حریم محوطه‌ها تهیه شود. مسأله این است که بسیاری از محوطه‌ها حتی گمانه‌زنی عرصه و حریم شده‌اند، اما پرونده آنها مصوب نشده است.
۱۱۰ مجوز کاوش صادر شده است
سجاد علی بیگی ـ رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی ـ در ادامه این نشست از صدور ۱۱۰ مجوز کاوش باستان‌شناسی، گمانه‌زنی به منظور تعیین لایه‌نگاری و تعیین عرصه و حریم خبر داد و گفت: «گورستان قلایچی» بوکان و «کوه خواجه» در استان سیستان و بلوچستان مهمترین پروژه‌های کاوش در سال ۱۴۰۳ هستند.
ده پهلوان، رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری درباره اعتبار این کاوش‌ها گفت: پژوهشگاه تا این لحظه اعتبارات این حوزه را هنوز جذب نکرده است و بودجه برخی از این کاوش‌ها از محل اعتبارات استانی تأمین می‌شود.
انتهای پیام
