فارس هنر صنعت فرش یکی از مواردی است که نیازمند عزم جدی و نگاه مسئولان به این حوزه دارد. به گفته هنرمندان و شاغلان این عرصه، بزرگترین چالش حوزه فرش دستباف ایرانی، بازار فروش آن است.
فرش و قالی ایرانی از صنایع‌دستی ارزشمند و پرزحمتی است که هنر دستانی توانا و ذهنی خلاق را به نمایش می‌گذارد. مهارت فرش‌بافی در استان فارس از هنرهایی است که زنان عشایر آن را به زیبایی هرچه‌تمام‌تر خلق می‌کنند، در بهار یا پاییز پشم گوسفندان را به نخ تبدیل کرده و سپس با رنگ‌های طبیعی به آن جلوه‌ای خاص می‌دهند. مردان و پسران ایل، چیدن پشم و رسیدگی به دارهای قالی و دستگاه‌های ریسندگی و بافندگی را انجام می‌دهند، در حالی‌که زنان و دختران انتخاب رنگ و بافت را عهده‌دار می‌شوند و مهارت‌ها را آموزش می‌دهند.
هیچ بافنده‌ای نمی‌تواند دو فرش یکسان ببافد، در واقع آن‌ها تجسمی از زندگی عشایری خود را می‌بافند. یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد همه قالی‌های عشایری استفاده از دار قالی افقی است اما در سال‌های اخیر دار ایستاده نیز استفاده می‌شود. عشایر در حال کوچ این دارها را با خود حمل می‌کنند تا هر زمان نیاز بود آن‌ها را نصب‌کرده و به بافتن ادامه دهند. تعداد کارگاه‌های قالی‌بافی در شهر شیراز محدود است. بیشتر قالی‌هایی که در شهر بافته می‌شوند کیفیت دستبافت‌های مرغوب ایلیاتی را ندارند، این فرش‌ها بیشتر از پشم‌هایی با جنس متوسط و رنگ‌های طبیعی قرمز تیره، قهوه‌ای، آبی سیر و چندرنگ کلاسیک دیگر بافته می‌شوند.
ایران از دیرباز جز کشورهای پیشرو در حوزه فرش دستباف بوده است، به‌گونه‌ای که این صنعت بافرهنگ و آداب‌ورسوم و تمدن هر منطقه گره‌خورده و تبدیل به هنری بی‌بدیل شده است که امروزه در سراسر دنیا خواهان آن هستند.
این هنر صنعت که در گذشته از رونق بیشتری برخوردار بود، چند صباحی با ورود فرش‌های صنعتی به حاشیه رفت؛ اما در چند سال اخیر مجدد مورد توجه گردشگران خارجی و داخلی قرار گرفته است تا حدی‌که از آن به‌عنوان یکی از کالاهای لوکس استفاده می‌کنند و شاید همین قرار گرفتن در زمره اقلام لوکس و تزیینی از یک سو و تحریم‌ها و محدودیت‌های تجاری ایران با برخی کشورها از سوی دیگر موجب شده است مشکلات حوزه فرش دستباف کمتر موردتوجه مسئولان قرار گیرد.
عضو کارگروه فرش فارس پیش از این در جمع خبرنگاران گفته بود: هر چند فرش ایرانی در سراسر جهان معروف و محبوب است و هیچ‌کس نمی‌تواند این اهمیت و محبوبیت را انکار کند، اما با این‌حال باز هم فرش ایرانی هنوز جایگاه واقعی خود را در بازار ملی پیدا نکرده است. حمایت از این بازار می‌تواند به کسب‌وکارهای دیگری از صنایع‌دستی هم کمک کند؛ اما قوانین مربوط به واردات، تأمین کالا و ارز ترجیحی، مشکلات حوزه صادرات فرش به کشورهای هدف و کم‌توجهی متولیان به این صنعت، هنوز هم کسبه این بخش را با مشکل روبه‌رو کرده و بازار فرش دستباف را دچار تنش و چالش کرده است.
علی‌اصغر مصطفوی در پاسخ به خبرنگار سحاب پرس مبنی بر اینکه سالانه در حوزه فرش چند مترمربع فرش بافته می‌شود، بیان کرد: فرش به سه دسته گبه، ریزبافت و مرینوس تقسیم می‌شود و در بین آن‌ها فرش گبه به دلیل راحتی بافنده‌ها بیش از ۵۰ الی ۶۰ هزار متر در فارس تولید کرد و فرش ریزبافت بیش از ۴ الی ۵ هزار متر می‌توان تولید کرد و فرش مرینوس زیر هزار متر در فارس تولید کرد.
این عضو کارگروه فرش استان فارس تأکید کرد: فرش فارس باید به سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان فارس بپیوندد و اتحادیه فرش هم در بحث تجارت این کالا، همکاری لازم را داشته باشد.
رئیس اداره فرش سازمان صمت استان فارس نیز در این رابطه در گفت‌وگو با خبرنگار سحاب پرس از وجود قریب به ۱۷۰ هزار نفر بافنده بالقوه در استان خبر داد و گفت: تولید میانگین سالانه ۳۰۰۰۰ هزار متر انواع دستبافته‌های داری به‌دلیل شیوه غیرمتمرکز و خانگی در سطح استان داریم و در همین راستا برای احصای آمار دقیق تولید این صنعت، پیشنهاد طرح آمارگیری در سطح استان را به سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی داده‌ایم.
غلامحسین زنهاری به مشکلات واحدهای تولید و راهکارهای رفع این مشکلات اشاره کرد و گفت: برای رفع بالا بودن هزینه تولید فرش، استفاده از ظرفیت مناطق آزاد جهت واردات مواد اولیه و پوشش بیمه‌ای بافندگان می‌تواند موثر و کارساز باشد. همچنین به‌دلیل عدم امکان انتقال پول به کشورهای دیگر، باید دنبال بازارهای هدف جدید باشیم و یا برنامه تهاتر فرش را در صادرات آن قرار دهیم.
رئیس اداره فرش سازمان صمت استان فارس تصریح کرد: برای رفع بالا بودن هزینه‌های حمل و نقل می‌توان یارانه و یا بسته حمایتی پرداخت کنیم چرا که می‌تواند در جبران هزینه حمل و نقل به تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش کمک شایانی کند.
وی با بیان اینکه از ابتدای سال ۹۷ با افزایش نرخ ارز، پشم کشور به‌صورت عمده ، به خارج از کشور صادر و مصرف کنندگان داخلی را با مشکل جدی مواجه ساخته است این مسئله علاوه بر کمبود مواد اولیه منجر به افزایش قیمت مواد اولیه پشم در داخل نیز شده است، گفت: گروهی از تولیدکنندگان فرش جهت تولید ارزان‌تر و فرار از تحریم به کشورهای دیگر مهاجرت کردند و با آموزش، تولید خود را ادامه و نسبت به پرورش رقبای فرش ایران ناخواسته و شاید هم به ناچار پرداختند. اخیراً این موضوع شامل تعدادی از هنرمندان فعال در این حوزه به ویژه رفوگران و طراحان نیز شده است.
رئیس اداره فرش سازمان صمت استان فارس گفت: تعدادی از تولیدکنندگان فرش به دلیل تورم موجود و زمان‌بری زیاد تولید تا فروش، تولید را کاهش داده و به‌تدریج سرمایه خود را از گردانه تولید خارج کردند.
زنهاری با بیان اینکه این عمده مشکلات مترتب فوق‌الذکر بر فرش دستباف موجب شده است که بافندگان خبره و حرفه‌ای کار را رها کنند، تصریح کرد: عدم زیرساخت مناسب شامل نبودن پایانه صادرات فرش دستباف به جهت ارائه متمرکز خدمات و پیشبرد فروش و مشکلات حمایتی (بیمه تأمین اجتماعی بافندگان، عدم اعتبار مناسب برای آموزش در رسته‌های تخصصی و…) باعث ریزش تعداد بافنده شده است.
وی با اشاره به اینکه عدم بازاریابی میدانی و توسعه و ترویج و شناسایی بازارهای هدف باعث ایجاد مشکلات مالی شده است، یادآور شد: همچنین عدم تخصیص تسهیلات کم‌بهره به بافندگان در قالب تأمین مواد اولیه رنگ، پشم، نخ و ادوات و ابزارآلات قالی‌بافی و سرمایه در گردش که بیشترین موارد به دلیل نوع نگاه غیرسازنده بعضی از بانک‌های عامل به هنر صنعت فرش دستباف است، از دیگر مشکلات این صنعت است.
رئیس اداره فرش سازمان صمت استان فارس گفت: دشواری نقل‌وانتقال ارز حاصل از صادرات، عدم تبلیغات میدانی و ترویجی مؤثر در بازار داخلی و بازارهای هدف صادراتی در خصوص القاء تمایز ارزشی فرش دستباف نسبت به فرش ماشینی و عدم برگزاری نمایشگاه تخصصی فرش دستباف در بازارهای هدف صادراتی باعث ایجاد مشکلاتی در بخش صادرات شده است.
وی به برخی راهکارها جهت ارتقای این هنر صنعت اشاره کرد و افزود: ایجاد اتاق فکر ملی با استفاده از دیدگاه‌های صاحب‌نظران بخش خصوص و دولتی استان‌ها، تهیه و تدوین برنامه راهبردی فرش دستبافت، در نظرگرفتن شرایط تحریمی موجود و ارائه تقویم زمان‌بندی انجام کارها در سطح ملی و استانی و پیگیری تخصیص اعتبارات لازم استانی جهت برگزاری دوره‌های آموزشی مرتبط از جمله اقدامات و راهکاری برای ارتقای این صنعت هستند.
زنهاری در پایان اظهار کرد: هماهنگی با سازمان برنامه و بودجه جهت مساعدت در تخصیص اعتبارات لازم استانی به منظور برگزاری دوره‌های آموزشی مرتبط در سطح پایه، بافندگان، تولیدکنندگان و صادرکنندگان در استان‌ها، ایجاد کنسرسیوم صادراتی فرش دستباف در استان، کمک به تجهیز هنرستان‌های مربوطه در سطح کشور با درجه اولویت جهت ترغیب دانش‌آموزان به هنر صنعت فرش دستباف، حمایت مالی از حضور شرکت‌های تعاونی موفق در نمایشگاه‌های درون و برون مرزی، استفاده شهرداری‌ها از المان‌های فرش دستباف در سطح شهرها، پوشش بیمه‌ای مناسب و مطلوب برای قالیبافان، حمایت از استارت‌تاپ‌ها در ایجاد سامانه و اپلیکیشن‌های مرتبط برای فروش بر خط و نمایشگاه‌های مجازی، ایجاد مشوق‌های صادراتی و ارائه سوبسید جهت شرکت در نمایشگاه‌های داخلی و خارجی می‌تواند برای ارتقای این صنعت موثر باشد.
به گزارش سحاب پرس، می‌طلبد متولیان امر از جمله وزارت صمت، وزارت کار، تعاون و رفا اجتماعی، حوزه بازرگانی خارجی، سازمان تامین اجتماعی کشور و… با نگاه جدی‌تر و عزم راسخ‌تر همت خود را بر تارهای این هنر گره بزنند تا شاهد رفع مشکلات فرش دستباف و ارتقای آن به جایگاه واقعی باشیم.
انتهای پیام
