اعتیاد به مواد مخدر، مشکل اجتماعی است که اکثر جوامع به آن مبتلا هستند. اطلاعات و آمار هایی که درباره موضوع مواد مخدر و اعتیاد در جامعه ما منتشر می شود، حاکی از مسأله بودن این پدیده اجتماعی است.
اعتیاد دلایل متعددی دارد. شرایط اعتیاد در هر منطقه با منطقه دیگر متفاوت است. و به شرایط مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، روانی جامعه و فرد مربوط می شود. از دیدگاه جامعه شناختی، آنچه مهمتر از عوامل فردی در گرایش به اعتیاد به مواد مخدر می باشد، عوامل اجتماعی و فرهنگی است.
اکثر صاحب نظران حوزه اجتماعی علل ارتکاب برخی ازجرائم یا انحرافات را در وضع نابسامان اجتماعی و اقتصادی دانسته و معتقدند که هیچکس بالفطره مجرم و بزهکار نیست. از این جهت صرفا فرد را مقصر نمی دانند و معتقدند اوضاع اقتصادی و شرایط نامساعد اجتماعی عامل ارتکاب جرم است.
نابرابری های اقتصادی و اجتماعی و شکاف عمیق طبقاتی، بیکاری، از بین رفتن و جابجایی ارزش های اجتماعی، رشد بی قواره صنعت همه این عوامل، باعث گرایش به انحرافات از جمله اعتیاد به مواد مخدر خواهد شد.لذا شرایط ساختی است که علت ریشه ای انحرافات و جرائم اجتماعی است. چرا که در هر جامعه دو ساخت اساسی وجود دارد که میان آنها در درون یک نظام اجتماعی روابطی کارکردی وجود دارد. این دو ساخت اساسی یکی اهداف نهادی شده و دیگری وسایل نهادی شده است.
اهداف نهادی شده عبارتست از اهدافی که مورد پذیرش اکثر افراد جامعه است و وسایل نهادی شده عبارت از شیوه های استاندارد شده کنش برای نیل به اهداف. در هر جامعه ای در پرتو ارزش ها و اصول اساسی آن جامعه یک هدف والا و شخصیت آرمانی تعریف می شود و در بالاترین نقطه آرزوهای افراد آن جامعه قرار می گیرد و از طریق راه های مختلف جامعه پذیری، مانند بسیاری از نهادها و سازمان ها همچون آموزش و پرورش، رسانه ها و… این شخصیت و هدف آرمانی در منظر عمومی تبلیغ شده و افراد به آن دعوت می شوند. به طور مثال رسیدن فرد به موفقیت های مادی و شخصیتی که در بالاترین مراتب پایگاه اقتصادی، اجتماعی است.
در هر حال یکپارچگی و انسجام زمانی در یک نظام اجتماعی شکل می گیرد که بین دو ساخت اساسی یعنی اهداف و وسایل نهادی شده تعادل برقرار باشد. در غیر این صورت سوء یکپارچگی حادث می شود. یعنی وضعیتی که در آن تأکید بر وسایل نهادی شده کمتر از تأکید بر اهداف نهادی شده باشد.
در نهایت می توان گفت تا وقتی که نظام اجتماعی دارای عدم هماهنگی بین اهداف و وسایل نهادی شده باشد، وجود میزان زیادی از انحرافات اجتماعی اجتناب ناپذیر است. بنابراین راه حل اساسی و بنیادی در جامعه نهفته است. ریشه درد، در جامعه است نه فرد.
نتیجه اینکه جامعه بیشترین گناه مجرم را باید برعهده بگیرد. مسئولیت وضع قوانین و مقررات اجتماعی را جامعه برعهده دارد. اگر در جامعه ای ارتکاب جرایم و آسیب های اجتماعی بالا است، در قوانین حقوقی، مقررات اجتماعی و نوع آموزش آن جامعه باید تامل کرد و به فکر برطرف کردن علل و عوامل زمینه ساز جرم و آسیب در آن جامعه بود. اگر نظام آموزشی قدیمی است و برآورد نیازهای کنونی را ندارد، باید برای بر طرف کردن عدم هماهنگی، سیستم آموزشی تغییر کند.
علی ایحال اعتیاد یک پدیده چند بعدی است که عوامل به وجود آورنده متعددی دارد . این پدیده در ابعاد مختلف اجتماعی، خانوادگی، فرهنگی، اقتصادی، شغلی و روانی عوارض و پیامد های منفی زیادی دارد ودر کشور ما مصرف موادمخدر منجر به جرائم و آسیب های اجتماعی همچون سرقت، طلاق، انحرافات جنسی و اخلاقی و… می شود به طوری که تعداد کثیری از زندانیان به نحوی با مواد مخدر و مصرف آن در ارتباط هستند. لذا می توان گفت عوامل زمینه ساز گرایش افراد به استعمال و مصرف مواد مخدر و اعتیاد عواملی چون: مشکلات و تضاد خانوادگی، فشارهمسالان، وضعیت اقتصادی نامناسب، برچسب زنی، برآورده نشدن آرزوها، جامعه پذیری نارسا و… می باشد.
تهیه و تدوین: سرهنگ دکتر ایوب آقارحیمی، رئیس اداره برآورد اجتماعی و افکارسنجی پلیس فارس
