پنجره جمعیتی

البته باید در نظر داشت که تهدیدآمیز بودن یا فرصت بودن پنجره جمعیتی کشور تا حدود زیادی به نگرش و عمکرد دولت و نظام حاکم در ارتباط با این مسئله، بستگی دارد. ساخت سنی به ویژه عرضه و تقاضای نیروی کار را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

تعریف سازمان ملل متحد از پنجره جمعیتی:
بخش جمعیت سازمان ملل متّحد پنجره فرصت را به عنوان دوره‌ای تعریف میکند که در آن نسبت جمعیت زیر ۱۵ سال به کمتر از ۳۰ درصد کلّ جمعیت می‌رسد و نسبت جمعیت ۶۵ ساله و بالاتر هنوز کمتر از ۱۵ درصد است. از آنجا که تغییر در نسبت کهنسالان ناچیز و سهم آن‌ها هنوز کمتر از ۱۵ درصد کلّ جمعیت است و با کاهش سهم نسبی جمعیت زیر ۱۵ سال، نسبت جمعیت واقع در سنین کار و فعالیت اقتصاد، در مقیاس بی‌سابقه‌ای افزایش می‌یابد و به طور بالقوه شرایط بسیار مساعدی برای رشد و توسعه اقتصادی فراهم می‌شود.
بر این اساس، جمعیت شناسان انفجار جمعیت را نوعی موهبت خدادادی می‌دانند. چنانچه فرصت به وجودآمده به درستی مدیریت شود، می‌تواند به توسعه کشور کمک کند در غیر این صورت، به مانع بزرگی بر سر راه توسعه تبدیل خواهد شود.

مواهب اقتصادی پنجره جمعیتی:
تأثیرات اقتصادی پنجره یا فرصت جمعیتی ریشه در این واقعیت دارد که در طول دوره‌ای که پنجره فرصت گشوده می‌شود، هزینه‌های عمومی که در برنامه‌های اجتماعی نظیر آموزش و بهداشت صورت گرفته بود به سمت سرمایه‌گذاری در بخش‌های تولیدی و زیرساخت‌ها هدایت می‌شود.
در سطح خرد نیز خانواده‌ها می‌توانند هزینه‌های جاری را به سمت پس‌انداز و ارتقای استاندارد‌های زندگی جهت بدهند. فرصت تنها برای یک بار به روی جمعیت‌ها گشوده می‌شود و در نهایت بسته خواهد شد.
بنابراین بسیار مهم است که بدانیم این پنجره جمعیتی از لحاظ زمانی موقتی است (معمولا یک بار در تاریخ جمعیتی کشور اتفاق می‌افتد یا تکرار آن به گذشت زمان بسیار زیادی نیاز دارد و حدود ۶-۵ دهه بیشتر طول نمی‌کشد) و با گذشت زمان و ورود گروه‌های بزرگسال جمعیتی به دوره‌های سالمندی، ساختار سنی دستخوش تغییرات اساسی خواهد شد و قابلیت تولید آن‌ها کاهش خواهد یافت. در این شرایط مسئله اساسی، تأمین نیاز‌ها و حمایت از سالمندان خواهد شد.
پنجره جمعیتی از طریق سه ساز و کار، یعنی افزایش عرضه نیروی کار، پس انداز و سرمایه انسانی که بطور متقابل روی هم اثر دارند، رشد و توسعه اقتصادی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در واقع، پنجره جمعیتی به اشکال متفاوتی منجر به بروز فرصت‌ها برای رشد تولید سرانه می‌شود؛ از طریق تأثیر ساختار سنی روی تولید ناخالص داخلی کل که به علت افزایش نسبت‌های جمعیت در سنین کار بالا می‌رود، یعنی تعداد تولیدکنندگان نسبت به تعداد مصرف کنندگان افزایش می‌یابد. این وضعیت، بطور طبیعی برای افزایش تولید سرانه مناسب است.
آمار و اطلاعات جدول ذیل بیانگر این موضوع است که دوره پنجره طلایی ایران از سال ۱۳۸۵ به روی جمعیت ایران گشوده شده است.

*سعیدرضا زارعی معاون آمار و اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان فارس