شرحی مختصر بر تعاریف صنایع‌دستی و استاندارد
صنایع‌دستی بنا بر تعاریف علمی عبارت است از مجموعه‌ای از هنر و صنعت که با بهره‌گیری از مواد اولیه بومی و انجام قسمتی از مراحل اساسی تولید به کمک دست و ابزاردستی ساخته می‌شود به‌گونه‌ای که ذوق هنری، خلاقیت فکری و مهارت سازنده آن را به نمایش می‌گذارد و همین عامل وجه تمایز این محصولات از مصنوعات مشابه ماشینی و کارخانه‌ای است، علاوه بر آن فلسفه تاریخی و فرهنگی یک ملت را در خود جای می‌دهد.
در نیم قرن گذشته، صنایع‌دستی به‌عنوان یکی از زمینه‌های فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی در جوامع مختلف بوده و از عوامل مؤثر در توسعه همه‌جانبه کشورهای در حال رشد است.
صنایع‌دستی، هنری ماناست که برنامه‌ریزی در مسیر آن می‌تواند نتایج مفید بسیاری نه‌تنها در زمینه فرهنگی بلکه به لحاظ اقتصادی برای کشور به همراه داشته باشد.
به‌راستی‌که صنایع‌دستی به‌عنوان میراث ناملموس فرهنگی و به‌عنوان قلب تپنده اقتصاد استان فارس می‌تواند نقش قابل‌توجهی در اشتغال‌زایی، افزایش درآمد و درنهایت موفقیت در بازارهای بین‌المللی و صادرات داشته باشد.
سال ۱۴۰۰ توسط رهبر معظم انقلاب سال تولید، «پشتیبانیها، مانع‌زدایی‌ها» نام‌گذاری شده است و پرواضح است که برای تحقق این شعار بایستی به تمام عوامل مؤثر در تولید ملی و بازارهای داخلی و خارجی توجه شود و در تولید محصولات و خدمات التفات لازم صورت پذیرد که می‌توان لازمه این مهم را رعایت استانداردها در تمامی مراحل تولید و عرضه دانست.
دیگر ویژگی‌های ارزنده این هنر سنتی دستی ملموس عبارت‌اند از:
- دارای بار فرهنگی و هویت‌بخشی به یک جامعه‌عدم نیاز به سرمایه‌گذاری کلان و ارزش‌افزوده فراوان در مقایسه با سایر رشته‌های صنعتی
- قابلیت ایجاد و توسعه کارگاه‌های کوچک و بزرگ در مناطق مختلف مانند شهر، روستا و حتی جوامع عشایری
- متکی به مواد اولیه داخلی و سهولت در ایجاد مراکز تولید خودکفایی ملی
- قابلیت ارتقای میزان سرانه صادرات
حضور مؤثر همراه با ایده و خلاقیت در انسان سبب تولید آثار هنری می‌شود، ازاین‌رو از دیگر ویژگی‌های صنایع‌دستی می‌توان به مواردی همچون تنوع محصولات به تعداد هنرمندان شاغل، عدم همانندی و تشابه فرآورده‌های تولیدی با یکدیگر و تأثیر ذوق و بینش هنرمند در محصول نهایی اشاره کرد.
بر اساس تعاریف علمی استاندارد عبارت است از اصول علم و فناوری که در پیشرفت صنعت و اقتصاد نقش بسزایی دارد.
استاندارد قواعد، مقررات و نظام‌هایی مبتنی بر نتایج علمی، فناوری و تجربه‌های بشری است که به‌منظور ایجاد هماهنگی، وحدت رویه، افزایش میزان تفاهم، تسهیل ارتباطات، توسعه صنعت، صرفه‌جویی در اقتصاد ملی و حفظ سلامت و ایمنی عمومی به کار می‌رود.
از دید اجتماعی آنچه بر پایه قرارداد، سنت و قانون بوده و اجرای آن موردپذیرش همه باشد، استاندارد گفته می‌شود. از دید فنی، وضع قوانین و مقررات برای تعیین کیفیت و مشخصات مطلوب یک کالا یا خدمات را استاندارد می‌گویند.
استانداردها دارای چهار محور کاملاً مجزا، یعنی «ماهیت محصولات»، «امور مدیریتی»، «ارزیابی و انطباق‌ها» و «مسئولیت‌های اجتماعی» هستند.
استانداردسازی صنایع‌دستی
در دنیای پیشرفته کنونی، رعایت استاندارد و ارتقای سطح کیفیت محصول و خدمات که به‌نوعی مدیریت کیفیت نیز محسوب می‌شود، پیش‌شرط ورود به عرصه رقابت و رمز ماندگاری در بازارهای جهانی است.
صنایع‌دستی در استان فارس هنری باسابقه طولانی است، به‌طوری‌که شهر شیراز به‌عنوان «شهر جهانی صنایع‌دستی» در شورای جهانی صنایع‌دستی به ثبت رسیده است، پس به لحاظ جایگاه ویژه‌ای که استان فارس در عرصه صنایع‌دستی و هنرهای سنتی کشور و جهان دارد و بایستی برای کنترل کیفیت محصولات و افزایش فروش داخلی و خارجی برنامه‌ریزی ویژه‌ای داشته باشد؛ بنابراین ضرورت استانداردسازی صنایع‌دستی در این استان پهناور قابل‌مشاهده است.
ازجمله فواید استانداردسازی صنایع‌دستی می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- کسب جایگاه مناسب صنایع‌دستی کشور و استان در رتبه‌بندی جهانی
- ارتقای کیفیت مواد اولیه و مصالح به‌کار رفته در تولید محصولات
- افزایش و بهبود ارزش هنری و کیفیت آثار تولیدی به همراه روش‌های استاندارد تولید و خدمات،
- ارائه محصولات استاندارد در نمایشگاه‌ها و فروشگاه‌های داخلی و خارجی همراه با گسترش تجارت بین‌المللی و صادرات
- انتخاب معیار مناسب جهت سنجش کیفی آثار تولیدی بنا به آخرین پیشرفت‌های علمی، فنی و نیاز مصرف‌کنندگان همراه با افزایش ارزش‌افزوده
- ترغیب سرمایه‌گذاران و کاهش ریسک سرمایه‌گذاری در بخش تولید و توسعه پایدار
- افزایش سرمایه‌گذاری‌های خارجی در بخش تولید و خدمات
- جلوگیری از تولید، صدور و فروش کالاهای نامرغوب و تأمین ایمنی محصول و اطمینان خاطر مصرف‌کننده
بر این اساس در راستای نیل به اهداف در حوزه صنایع‌دستی و به‌منظور ارتقاء کیفیت تولیدات هنرهای سنتی وصنایع دستی استان متناسب با معیارهای پذیرفته‌شده جهانی، نیاز به تدوین استانداردهای لازم برای مواد اولیه، روش تولید، ابزارآلات و محصولات کاملاً محسوس بوده و تدوین آیین‌نامه‌ها و استاندارد ویژگی‌ها، آیین کار، روش آزمون و صدور گواهینامه‌های کنترل کیفیت استاندارد در صنایع‌دستی با اولویت رشته‌های بومی، اصیل و مزیت دار استان بر اساس فراوانی و بالاترین نرخ اشتغال در آن بخش‌ها می‌تواند راهگشای این مهم باشد.
بنابراین ضرورت، تهیه و تدوین استاندارد برای مواد اولیه و روش‌های تولید در صنایع‌دستی را می‌توان این‌چنین تعریف کرد.
مواد اولیه: کیفیت مواد اولیه مصرفی در تولید محصولات، مقوله‌ای است که امروزه در دنیا موردتوجه بوده و درجگان رقابتی به‌عنوان یک پیش‌نیاز ضروری به شمار می‌رود و غفلت از آن به‌مثابه افت کیفیت نهایی محصول تولیدی و کاهش فروش بوده و درنتیجه سبب‌عدم حضور در بازار و تقلیل بهره‌وری و سودآوری می‌شود.
کیفیت در تولید آثار صنایع‌دستی با استفاده از مواد اولیه مرغوب، ارتقای تکنیک‌ها و توجه به ظرایف در امر تولید نشان داده می‌شود
شیوه‌های تولید: تحول و دگرگونی در ابزارها و شیوه‌های آثار تولیدی صنایع‌دستی به‌عنوان دستاوردی نوین در این هنر صنعت، کمک شایانی به شکوفایی رشته‌های زیرمجموعه موجود در آن کرده و سبب دوام و بقا صنایع‌دستی استان می‌شود.
البته این امر تا آنجا قابل‌قبول است که موجب تغییر ماهیت محصولات سنتی دستی و تبدیل آن به یک کالای ماشینی نشود.
علل استفاده از فناوری (ابزارها و وسایل ماشینی) در رشته‌های صنایع‌دستی:
- عدم نیاز به فعالیت‌های سخت بدنی و غیرتخصصی و درنتیجه افزایش میزان تولید
- تقلیل برخی هزینه‌های تولید و درنهایت کاهش قیمت تمام‌شده محصول تولیدی
کارگاه‌های صنایع‌دستی: رعایت موارد استاندارد مرتبط با کارگاه‌ها شامل استاندارد ساختمان کارگاه و سالن کار، استاندارد تجهیزات و ماشین‌آلات موردنیاز، استاندارد انبار مواد اولیه در مسیر فرآیند محصول نهایی است.
همچنین رعایت موارد استاندارد که شامل تهویه، نور، حرارت، مسائل امدادی و کمک‌های اولیه و غیره به‌منظور کاهش هزینه‌ها، ارتقا بهره‌وری و تأمین سلامت کار در کارگاه‌ها نیز حائز اهمیت است.
نتیجه‌گیری:
تولیدکنندگان بایستی به بازار فروش فراتر از مرزهای جغرافیایی استان و کشور بیندیشند و واردکنندگان نیز باید کالاهای باکیفیت را وارد کشور کنند زیرا ما آن‌قدر ثروتمند نیستیم که کالاهای فاقد کیفیت کشورهای دیگر را به بازارهای کشورمان وارد کنیم.
مصرف‌کنندگان نیز استانداردها را مطالعه کنند و استاندارد به دغدغه عمومی تبدیل شود و محققان نیز در تهیه و تدوین پیش‌نویس استانداردها و به‌روزرسانی آن‌ها به سازمان ملی استاندارد ایران کمک کنند تا به این ضرورت که تولید هر کالا در کشور دارای یک استاندارد باشد، دست‌یابیم.
اگر هنرمندان ما محصولات باکیفیت و مطابق استاندارد تولید کنند، مطمئناً محصولات و تولیدات آن‌ها متقاضیان زیادی در بازارهای داخلی و خارجی پیدا خواهند کرد و خریداران صنایع‌دستی به‌ویژه گردشگران داخلی و خارجی با اطمینان می‌توانند نسبت به خرید یک کالای هنری باکیفیت اقدام کنند.
ازجمله اقداماتی که در راستای اجرای استاندارد محصولات صنایع‌دستی می‌تواند مؤثر است:
- آموزش در زمینه استانداردسازی محصولات، مواد اولیه، شیوه‌های تولید و تجهیز کارگاه‌های تولیدی بر طبق اصول استاندارد
- اولویت تدوین استاندارد ویژگی‌ها، آیین کار و روش آزمون در رشته‌های بومی استان و ترغیب تولیدکنندگان و هنرمندان برای اخذ نشان استاندارد
- ارائه نشان تشویقی استاندارد به آثار هنرمندان با بالاترین رتبه صادرات سالانه
- تشویق و ترغیب تولیدکنندگان و هنرمندان بر اساس سیاست‌گذاری مناسب و معیارهایی از پیش تعیین‌شده برای اخذ نشان استاندارد
- به‌کارگیری روش آزمون استاندارد رشته‌های اولویت‌دار استان در زمان برگزاری آزمون‌های مرتبط.
در پایان می‌توان با تأکید برشتار روز جهانی استاندارد در سال جاری این‌چنین عنوان کرد که استاندارد مداری می‌تواند «چشم‌انداز مشترک برای جهانی بهتر» در ارائه انواع خدمات و تولید محصولات باکیفیت و همچنین معیاری ارزشمند و تأثیرگذار برای انتخاب آگاهانه مصرف‌کننده باشد.
استانداردسازی صنایع‌دستی ضامن توسعه و زبان مشترک کیفیت و مرغوبیت کالاهاست و بدون شک تولید یک محصول مطابق با اصول استاندارد می‌تواند نقش مؤثر و تعیین‌کننده‌ای در جهش تولید برای رقابت‌پذیری و ورود به بازارهای صادراتی ایفا کند.
