بر اساس قانون، دستگاه‌های مختلف موظفند خدماتی را که به روستاییان و شهرنشینان ارائه می‌دهند، به جامعه عشایری کشور نیز ارائه کنند؛ به گفته رئیس سازمان امور عشایر، خدمات‌رسانی به عشایر وظیفه قانونی بیش از ۵۰ دستگاه اجرایی است.
اما این وظایف در بیشتر عرصه‌های فرهنگی مغفول مانده و محدود به مدارس عشایری و خدماتی شده که در همین مدارس به فرزندان عشایر ارائه می‌شود.
اکنون فارس، که قطب عشایری کشور محسوب می‌شود، در راستای تحقق عدالت فرهنگی و حداقل در زمینه دسترسی عشایر کوچنده به کتاب، پیشگام شده است؛ اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی فارس با همکاری نهادهای متعددی که به این قشر خدمت‌رسانی می‌کنند، مسیرهایی را برای اهدا و امانت کتاب به آنان طراحی و اجرا کرده است.
فارس، رنگین‌کمان اقوام
فارس با میزبانی از ۱۲ درصد جمعیت عشایری ایران، جایگاهی برجسته دارد؛ تنوع اقوام در این استان، از جمله ایلات بزرگ قشقایی، لر، خمسه، کهمره و دیگر طوایف مستقل، آن را به «ایرانی کوچک» بدل کرده است.
بر اساس آخرین سرشماری، جمعیت عشایر فارس بیش از ۱۲۰ هزار نفر (نزدیک به سه درصد جمعیت استان) است که از این تعداد، ۲۶ هزار و ۷۸۰ خانوار، کوچنده هستند.
مدیرکل امور عشایر فارس با اشاره به اینکه این استان قطب عشایری کشور و دارای تنوع قومیتی و زبانی است، گفت: علاوه بر این، فارس خاستگاه سوادآموزی عشایری کشور است و انتظار می‌رود در ارائه خدمات فرهنگی و ترویج کتابخوانی نیز پیشگام باشد.
عبدالحمید کریمی با اشاره به آمار قبولی دانش‌آموزان عشایر در بهترین دانشگاه‌های کشور، این امر را نشانه پویایی این جامعه دانست و افزود: اگر به فهرست افراد تاثیرگذار شیراز اعم از مسئولان، پزشکان متخصص، مهندسان و چهره‌های برجسته دیگر حوزه‌ها نگاهی بیندازیم، می‌بینیم که بسیاری از آنان برخاسته از جامعه عشایری هستند.
جایگاه کتاب و کتابخوانی در میان ایل
فرمانده سپاه عشایر استان فارس با بیان اینکه فرهنگ کتاب و کتابخوانی در میان عشایر جایگاهی دیرینه دارد، گفت: در گذشته، زیر سیاه‌چادرها فرد باسواد برای دیگران کتاب می‌خواند و بقیه دور او جمع می‌شدند.
سرهنگ سیدمحمد شکوهی اقدامات اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی فارس در ارائه خدمات فرهنگی به عشایر را قابل تقدیر دانست و افزود: از سال گذشته طرح‌هایی برای توسعه فرهنگ کتابخوانی در میان جامعه عشایری استان آغاز شده است.
وی از تعامل خوب شکل‌گرفته میان نهادهای خدمت‌رسان به جامعه عشایری فارس تقدیر کرد و گفت: بسیج عشایری نیز علاوه بر کمک به طرح‌های کتابخوانی، پویش «خط امین» را در زمینه کتابخوانی راه‌اندازی و کتاب‌های تقریظ‌شده مقام معظم رهبری را در میان عشایر استان به مسابقه گذاشته است.
سه مسیر دسترسی عشایر فارس به کتاب و کتابخوانی
کتابخانه‌های عمومی فارس از سال گذشته مسیرهایی را برای تسهیل دسترسی عشایر، به‌ویژه دانش‌آموزان و مادران، در پیش گرفته تا خدمت‌رسانی فرهنگی به این جامعه متوقف نشود.
مدیرکل کتابخانه‌های عمومی فارس درباره سه طرح تدوین و اجراشده برای تقویت کتابخوانی عشایری گفت: نخستین طرح، «اردوی کتابخوانی» است که از ۲ سال گذشته آغاز شده و در سال اول ۱۰ اردو و در سال گذشته پنج اردو در دورترین نقاط استقرار عشایر کوچنده استان برگزار شد.
محمدحسین فیروزی بیان کرد: با اجرای این طرح، فارس در ارائه خدمات کتابخانه‌ای به عشایر پیشتاز شد؛ این اردوها با محوریت خانواده و با همراهی نهادهای خدمت‌رسان و سازمان‌های مردم‌نهاد برگزار می‌شوند.
وی افزود: شاید تصور کنید جامعه عشایری نیازمند کمک مالی است، اما این‌گونه نیست؛ بسیاری از آنان از تمکن مالی خوبی برخوردارند، اما به هیچ‌وجه به منابع محتوایی دسترسی ندارند.
یک تیر و ۲ نشان اردوهای کتابخوانی عشایری
مدیرکل کتابخانه‌های عمومی فارس گفت: برگزاری این اردوها در همه شهرستان‌های محل استقرار عشایر فارس ادامه دارد و امسال نیز برگزاری ۱۰ اردوی کتابخوانی برنامه‌ریزی شده که از آذرماه و از منطقه «بیخ و بن گل» داراب آغاز و در شهرستان‌های ارسنجان، مهر، ممسنی، خنج، فسا و سروستان ادامه می‌یابد.
اگرچه تقویت فرهنگ کتابخوانی و تحقق عدالت فرهنگی، هدف اصلی این اردوهاست، اما به گفته فیروزی، در حین برگزاری، بسیاری از مشکلات جامعه عشایری نیز رسیدگی و پیگیری می‌شود.
وی اظهارکرد: دستگاه‌های مختلف در این اردوها حضور می‌یابند و فضایی برای طرح مشکلات و مطالبات جامعه عشایری فراهم می‌شود؛ این اردوها تلنگریمی‌زنند تا جامعه را نسبت به خدمت‌رسانی فرهنگی به عشایر حساس کنیم.
همسفری «آب و کتاب» تا پای سیاه‌چادرهای عشایری
یکی دیگر از این مسیرها، طرح «آب و کتاب» است که سال گذشته با حضور رئیس سازمان امور عشایر کشور رونمایی شد.
مدیرکل کتابخانه‌های عمومی فارس در این خصوص گفت: در قالب این طرح، همراه با تانکرهای حمل آب، بسته‌های رایگان کتاب و مجله برای عشایر استان ارسال می‌شود؛ اولویت ارسال کتاب با این روش با دانش‌آموزان و مادران است و رانندگان ۵۵ تانکر در انتقال این بسته‌ها همکاری می‌کنند.
سفیر کتاب؛ دسترسی به مخازن کتابخانه‌های عمومی فارس از راه دور
راهکار دیگر، طرح «سفیر کتاب» است که پیش از شیوع کرونا به صورت محدود اجرا شد و اکنون قرار است گسترده‌تر اجرایی شود.
فیروزی اعلام کرد: این طرح در ۵۳۰ مدرسه عشایری فارس با همکاری کتابداران، آموزش و پرورش عشایری و ۴۰ راهبر آموزشی اجرا می‌شود؛ در این طرح، جدیدترین منابع کتابخانه‌های عمومی استان در بازه‌های ۲ هفته تا یک‌ماه به دانش‌آموزان عشایری امانت داده می‌شود.
وی افزود: ۲۰۰ نفر از آموزش و پرورش و کتابخانه‌های عمومی فارس در این چرخه همکاری دارند و هدف، عمق‌بخشی به کتابخوانی در جامعه عشایری است؛ پیک «هدهد سفید» نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور نیز برای سنجش اثرگذاری این طرح‌ها ارسال خواهد شد.
استقبال فوق‌العاده فرزندان ایل از طرح‌های کتابخوانی
اداره آموزش و پرورش عشایری فارس از جمله نهادهایی است که بیشترین همکاری را در اجرای طرح‌های فرهنگی در میان عشایر استان دارد.
رئیس این اداره گفت: ما قدر اقدامات کتابخانه‌های عمومی فارس در خدمت‌رسانی به دانش‌آموزان مدارس عشایری کوچنده را می‌دانیم.
میثم رضازاده، استقبال و بازخورد این اقدامات طی ۲ سال اخیر را در میان فرزندان جامعه عشایری فوق‌العاده ارزیابی و اظهار کرد: طرح سفیر کتاب با کمک راهبران آموزشی آغاز شده و بازخوردها حاکی از آن است که این طرح به خوبی نتیجه داده است.
وی با اشاره به موفقیت دیگر طرح‌های اجراشده، گفت: باید برای استفاده حداکثری عشایر از خدمات فرهنگی بسترسازی شود و اکنون این طرح‌ها، بهترین راهکار برای دسترسی به کتاب هستند.
